สํสุมารปติเตนาติ กุมฺภีเลน วิย ภูมิยํ อุเรน นิปชฺชเนนฯ ปญฺญาย สีลํ โธวิตฺวาติ อขณฺฑาทิภาวาปาทเนน สีลํ อาทิมชฺฌปริโยสาเนสุ ปญฺญาย สุวิโสธิตํ กตฺวาฯ

[318] ‘‘กสฺมา อาหา’’ติ อุปริเทสนาย การณํ ปุจฺฉติฯ ลชฺชา นาม ‘‘สีลสฺส ชาติยา จ คุณโทสปกาสเนน สมเณน โคตเมน ปุจฺฉิตปญฺหํ วิสฺสชฺเชสี’’ติ ปริสาย ปญฺญาตตาฯ เอตฺตกปรมาติ เอตฺตกอุกฺกํสโกฏิกา ปญฺจ สีลานิ, เวทตฺตยวิภาวนํ ปญฺญญฺจ ลกฺขณาทิโต นิทฺธาเรตฺวา ชานนํ นตฺถิ, เกวลํ ตตฺถ วจีปรมา มยนฺติ ทสฺเสตีติ อาห ‘‘สีลปญฺญาณนฺติ วจนเมว ปรมํ อมฺหาก’’นฺติฯ ‘‘อยํ ปน วิเสโส’’ติ อิทํ นิยฺยาตนาเปกฺขํ สีลนิทฺเทเส, เตนาห ‘‘สีลมิจฺเจว นิยฺยาติต’’นฺติฯ สามญฺญผเล ปน ‘‘สามญฺญผล’’ มิจฺเจว นิยฺยาติตํ, ปญฺญานิทฺเทเส ปน ฌานปญฺญํ อธิฏฺฐานํ กตฺวา วิปสฺสนาปญฺญาวเสเนว ปญฺญานิยฺยาตนํ กตํ, เตนาห ‘‘ปฐมชฺฌานาทีนี’’ติฯ

โสณทณฺฑอุปาสกตฺตปฏิเวทนากถาวณฺณนา

[321-2] นตฺตาติ ปุตฺตปุตฺโตฯ อคารวํ นาม นตฺถิ, น จายํ ภควติ อคารเวน ‘‘อหญฺเจว โข ปนา’’ติอาทิมาห, อถ โข อตฺตลาภปริหานิภเยนฯ อยญฺหิ ยถา ตถา อตฺตโน มหาชนสฺส สมฺภาวนํ อุปฺปาเทตฺวา โกหญฺเญน ปเร วิมฺหาเปตฺวา ลาภุปฺปาทํ นิชิคิสนฺโต วิจรติ, ตสฺมา ตถา อโวจ, เตนาห ‘‘อิมินา กิรา’’ติอาทิฯ

ตงฺขณานุรูปายาติ ยาทิสี ตทา ตสฺส อชฺฌาสยปฺปวตฺติ, ตทนุรูปายาติ อตฺโถฯ ตสฺส ตทา ตาทิสสฺส วิวฏฺฏสนฺนิสฺสิตสฺส ญาณสฺส ปริปากสฺส อภาวโต เกวลํ อพฺภุทยนิสฺสิโต เอว อตฺโถ ทสฺสิโตติ อาห ‘‘ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกมตฺถํ สนฺทสฺเสตฺวา’’ติ, ปจฺจกฺขโต วิภาเวตฺวาติ อตฺโถฯ กุสเล ธมฺเมติ เตภูมเก กุสเล ธมฺเม, ‘‘จตุภูมเก’’ติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติเยว, เตเนวาห ‘‘อายติํ นิพฺพานตฺถาย วาสนาภาคิยา วา’’ติฯ ตตฺถาติ กุสลธมฺเม ยถา สมาทปิเตฯ นนฺติ พฺราหฺมณํ สมุตฺเตเชตฺวาติ สมฺมเทว อุปรูปริ นิสาเนตฺวา ปุญฺญกิริยาย ติกฺขวิสทภาวํ อาปาเทตฺวาฯ

ตํ ปน อตฺถโต ตตฺถ อุสฺสาหชนนํ โหตีติ อาห ‘‘สอุสฺสาหํ กตฺวา’’ติ ฯ เอวํ ปุญฺญกิริยาย สอุสฺสาหตา, เอวรูปํ คุณสมงฺคิตา จ นิยมโต ทิฏฺฐธมฺมิกา อตฺถสมฺปาทนีติ เอวํ สอุสฺสาหตาย, อญฺเญหิ จ ตสฺมิํ วิชฺชมานคุเณหิ สมฺปหํเสตฺวา สมฺมเทว หฏฺฐตุฏฺฐภาวํ อาปาเทตฺวาฯ

ยทิ ภควา ธมฺมรตนวสฺสํ วสฺสิ, อถ กสฺมา โส วิเสสํ นาธิคจฺฉตีติ อาห ‘‘พฺราหฺมโณ ปนา’’ติอาทิฯ ยทิ เอวํ กสฺมา ภควา ตสฺส ตถา ธมฺมรตนวสฺสํ วสฺสีติ อาห ‘‘เกวลมสฺสา’’ติอาทิฯ น หิ ภควโต นิรตฺถกา เทสนา โหตีติฯ

โสณทณฺฑสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนาฯ

5. กูฏทนฺตสุตฺตวณฺณนา

[323] ปุริมสุตฺตทฺวเยติ อมฺพฏฺฐโสณทณฺฑสุตฺตทฺวเยฯ วุตฺตนยเมวาติ ยํ ตตฺถ อาคตสทิสํ อิธาคตํ ตํ อตฺถวณฺณนโต วุตฺตนยเมว, ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ ‘‘ตรุโณ อมฺพรุกฺโข อมฺพลฏฺฐิกา’’ติ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.2) พฺรหฺมชาลสุตฺตวณฺณนายํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อมฺพลฏฺฐิกา พฺรหฺมชาเล วุตฺตสทิสาวา’’ติฯ

ยญฺญาวาฏํ สมฺปาเทตฺวา มหายญฺญํ อุทฺทิสฺส สวิญฺญาณกานิ, อวิญฺญาณกานิ จ ยญฺญูปกรณานิ อุปฏฺฐปิตานีติ วุตฺตํ ปาฬิยํ ‘‘มหายญฺโญ อุปกฺขโฏ’’ติ, ตํ อุปกฺขรณํ เตสํ ตถาสชฺชนนฺติ อาห ‘‘อุปกฺขโฏติ สชฺชิโต’’ติฯ วจฺฉตรสตานีติ ยุวภาวปฺปตฺตานิ พลววจฺฉสตานิ, เต ปน วจฺฉา เอว โหนฺติ, น ทมฺมา พลิพทฺทา จาติ อาห ‘‘วจฺฉสตานี’’ติฯ เอเตติ อุสภาทโย อุรพฺภปริโยสานาฯ อเนเกสนฺติ อเนกชาติกานํฯ สงฺขฺยาวเสน อเนกตา สตฺตสตคฺคหเณเนว ปริจฺฉินฺนาฯ มิคปกฺขีนนฺติ มหิํสรุรุปสทกุรุงฺคโคกณฺณมิคานญฺเจว โมรกปิญฺชรติตฺติรกโปตาทิปกฺขีนญฺจฯ

[328] ยญฺญสงฺขาตสฺส ปุญฺญสฺส โย สํกิเลโส, ตสฺส นิวารณโต นิเสธนโต วิธา วุจฺจนฺติ วิปฺปฏิสารวิโนทนาฯ ตโต เอว ตา ตํ ปุญฺญาภิสนฺทํ อวิจฺฉินฺทิตฺวา ฐเปนฺตีติ ‘‘ฐปนา’’ติ วุตฺตาฯ ตาสํ ปน ยญฺญสฺส อาทิมชฺฌปริโยสานวเสน ตีสุ กาเลสุ ปวตฺติยา ยญฺโญ ติฏฺฐปโนติ อาห ‘‘ติฏฺฐปนนฺติ อตฺโถ’’ติฯ ปริกฺขโรนฺติ อภิสงฺขโรนฺตีติ ปริกฺขารา, ปริวาราติ วุตฺตํฯ ‘‘โสฬสปริกฺขารนฺติ โสฬสปริวาร’’นฺติฯ